Γιατί να επισκεφθώ έναν ψυχολόγο;
" Μα πρώτη φορά ο φόβος μου δε με φοβερίζει τόσο... "
Υπάρχουν στιγμές στη ζωή μας που νιώθουμε ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι καλύτερα. Που επιθυμούμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας με έναν άλλον τρόπο, χαρίζοντάς του την ευκαιρία για αυτογνωσία και προσωπική ανάπτυξη. Με τον ψυχολόγο τότε αναζητούμε δεξιότητες και τρόπους που θα μας κάνουν πιο ευτυχισμένους ως ανθρώπους, εργαζόμενους, γονείς, συζύγους.
Συχνά όμως η επίσκεψη στον ψυχολόγο δε γίνεται με αυτή την προληπτική διάθεση αλλά η εμφάνιση ενός προβλήματος, ή αλλιώς ενός συμπτώματος, είναι που θα μας θυμίσει ότι κάτι έχουμε παραμελήσει σε σχέση με εμάς. Κρίσεις πανικού, άγχος, φοβίες, διατροφικές διαταραχές, ψυχαναγκασμοί, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά προβλήματα και άλλα μηνύματα προερχόμενα από τον εαυτό μας θα προσπαθήσουν να μας ενημερώσουν για όσα εμείς δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε. Κι όταν μας μιλήσει με αυτόν τον τρόπο η ψυχή και το σώμα μας τότε κι εμείς θα τολμήσουμε να χτυπήσουμε την πόρτα του ειδικού. Η θεραπεία θα έχει τότε ήδη ξεκινήσει, καθώς ο φόβος μας δεν θα μας φοβερίζει πια τόσο... Θα έχουμε κάνει ήδη μία νέα επιλογή που, όπως και να εξελιχθεί, θα μας πάει ένα βήμα παραπέρα, θα μας εξελίξει.
Κι αν ακόμα δεν χρειαστεί να ζήσουμε κάτι από τα παραπάνω, κάποια δυσκολία μας στη λήψη αποφάσεων, στην επικοινωνία μας με ανθρώπους της οικογένειας ή των πλαισίων στα οποία κινούμαστε, κάποιο γεγονός ή κατάσταση (απώλεια, ασθένεια, διαζύγιο, φροντίδα ηλικιωμένου) που έχει δυσχεράνει την καθημερινότητά και τις σχέσεις μας, μπορεί επίσης να βιωθεί διαφορετικά έχοντας στο πλάι μας έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και αξίζει να χαρίσει στον εαυτό του αυτή την εμπειρία και την αυτό-φροντίδα. Αυτό θα είναι κι ένα βήμα για να κατανοήσει και να αγαπήσει τη μοναδικότητα που κουβαλά.
Γνωρίζοντας τη Συστημική Προσέγγιση
" Όλοι αποτελούμε μέρη ενός διασυνδεδεμένου όλου "
Ilya Prigogine, Νόμπελ Χημείας 1977
Η συστημική θεώρηση αναπτύχθηκε από επιστήμονες της θετικής κατεύθυνσης (βιολόγους, φυσικοχημικούς, μαθηματικούς) αλλά σύντομα βρήκε εφαρμογή και σε άλλους θεωρητικούς κλάδους. Περί τα μέσα του 20ου αιώνα ο εναλλακτικός τρόπος σκέψης, που αναδύεται από τη θεωρία των συστημάτων, κινεί το ενδιαφέρον των επιστημόνων του ψυχοκοινωνικού και ψυχιατρικού χώρου (με τις παραδοσιακές ψυχοθεραπευτικές μεθόδους της εποχής και τη φαρμακοθεραπεία να τελούν υπό αμφισβήτηση), οι οποίοι μελετούν τους ανθρώπους υπό το νέο αυτό πρίσμα. Έτσι προκύπτει η Συστημική Προσέγγιση στον χώρο της ψυχικής υγείας και οι συνεπακόλουθες νέες πρακτικές στην ψυχοθεραπεία μοιάζουν πολύ ενθαρρυντικές (οικογενειακή θεραπεία, θεραπεία ζευγαριού & ατόμου).
Για την συστημική προσέγγιση αυτό που συμβαίνει στο άτομο δεν μπορεί να κατανοηθεί αν δεν λάβουμε υπόψη μας και το πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνει. Άρα αυτά που ενδεχομένως δυσκολεύουν τον άνθρωπο μπορούν να νοηματοδοτηθούν αν στρέψουμε τη ματιά μας από το γραμμικό στο κυκλικό, από το άτομο στη σχέση, αν μελετήσουμε τις αλληλεπιδράσεις του ατόμου μέσα στα υποσυστήματα στα οποία ανήκει (οικογένεια, επαγγελματική ομάδα, κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο, χρονική συγκυρία κ.α.). Η συστημική, απαλλαγμένη από τον ντετερμινιστικό τρόπο σκέψης που ήθελε το άτομο να φέρει το πρόβλημα, ανέδειξε τη σαγηνευτική πολυπλοκότητα μέσα στην οποία (ιδιαίτερα στον σύγχρονο κόσμο της παγκοσμιοποίησης) οι άνθρωποι υπάρχουμε και δρούμε.
Η συστημική, με την αντιληπτική αυτή μετατόπιση, χάρισε στον χώρο της ψυχοθεραπείας μία απελευθερωτική δυναμική μέσα στην οποία ο άνθρωπος δεν είναι δέσμιος της μοίρας του εαυτού του ούτε των ανθρώπων γύρω του. Αλλά μία υποκειμενική μορφή που συν-ευθύνεται και συν-κατασκευάζει ότι του συμβαίνει.
Ψυχοθεραπεία
" Να δρας πάντα με τέτοιον τρόπο ώστε να πολλαπλασιάζεται ο αριθμός των πιθανών επιλογών σου"
Heinz von Foerster
Η συστημική ψυχοθεραπεία δίνει τη δυνατότητα στον θεραπευόμενο, στο ζευγάρι, στην οικογένεια αρχικά να αποκτήσουν ενημερότητα του τρόπου με τον οποίο σκέπτονται, σχετίζονται και συνυπάρχουν. Ή αλλιώς να γνωρίσουν τον εαυτό τους. Στην πορεία, εάν και εφόσον το επιθυμούν, μπορούν να κατακτήσουν έχοντας πλάι τους τον θεραπευτή μία νέα δομή, έναν νέο τρόπο να συνπορεύονται, που θα ταιριάζει καλύτερα σε όλους και θα ενθαρρύνει την εξέλιξη των μελών του συστήματος χωρίς κάποιο από αυτά να χρειάζεται να υποφέρει.
Ο θεραπευτής προσφέροντας ένα νέο βίωμα στους ανθρώπους (είτε τους έχει με την φυσική παρουσία τους εκεί, είτε τους ¨φέρνει¨ ο ίδιος νοητά) αναδεικνύει σε αυτούς στοιχεία που, η δύσκολη κατάσταση στην οποία έχουν εμπλακεί, δεν τους επιτρέπει να δουν. Με συγκεκριμένες τεχνικές και μεθόδους, που βασίζονται σε θεραπευτικά μοντέλα της συστημικής, διευρύνει το πεδίο του δυνατού (δηλαδή τις επιλογές και τις σκέψεις τους) σε σχέση με αυτό που τους απασχολεί και δεν αργεί το συν-κατασκευασμένο θεραπευτικό πλαίσιο να χαρίσει στον πελάτη το νέο συναίσθημα που θα φέρει νέες σκέψεις και αναγνώσεις της κατάστασης και άρα καινούργιες συμπεριφορές. Κι όταν αυτή η εξέλιξη εμφυσήσει ευελιξία στον τρόπο που ο άνθρωπος νοηματοδοτεί τον ίδιο και τον κόσμο γύρω του, η θεραπεία θα έχει εκπληρώσει τον στόχο της.
Στην ψυχοθεραπεία γίνεται αναδρομή σε βιώματα του παρελθόντος του πελάτη και στην ιστορία του. Τα θέματα που καλείται να επεξεργαστεί και να αμβλύνει η ψυχοθεραπεία ανήκουν σε ένα ευρύ φάσμα της προσωπικότητας του θεραπευμένου και συνήθως απαιτείται ένας αριθμός συνεδριών που ποικίλει ανάλογα με την περίπτωση.
Υπηρεσίες ψυχοθεραπείας δύναται να παρέχονται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας που έχουν ολοκληρώσει πιστοποιημένα εκπαιδευτικά προγράμματα σε κάποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που διαρκούν συνήθως τέσσερα έτη. Εκτός από τη συστημική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι υπάρχει η ψυχοδυναμική , η γνωστική-συμπεριφορική, η Gestalt και η δραματοθεραπεία.
Θεραπεία Οικογένειας
Το πρώτο και το μόνο φυσικό σύστημα στο οποίο ανήκει ο άνθρωπος είναι η οικογένεια. Ένα σύστημα που κουβαλά τη δική του ιστορία και συνιστά κάτι διαφορετικό από τα μέλη του. Συμβαίνει κάποιες φορές οι κανόνες λειτουργίας των οικογενειών να περιορίζουν κάποια μέλη (περισσότερο ίσως από κάποια άλλα) σε βαθμό που να υποθάλπεται η αίσθηση ευτυχίας κι εξέλιξης όλων. Η κρίση που θα επέλθει στην οικογένεια, με αφορμή το σύμπτωμα του μέλους που ασυνείδητα επιθυμεί να ταράξει τη νομοτέλεια του συστήματος, θα τους φέρει για θεραπεία. Τα ερωτήματα που θα προκύψουν πολλά και οι απαντήσεις που θα χρειαστεί να δοθούν από την οικογένεια δεν στερούνται δυσκολιών και πόνου. Το ενθαρρυντικό είναι πως όλες οι οικογένειες διαθέτουν ένα απόθεμα, το οποίο καλείται να ενεργοποιηθεί μέσω της θεραπευτικής διαδικασίας. Η αλλαγή μπορεί να κρύβει φόβο για το καινούργιο, ανασφάλεια, ενοχές, πένθος για όσα χάνονται μα στο βάθος του ασκού υπάρχει η ελπίδα για ό,τι νέο θα κατακτηθεί. Μία νέα οργάνωση στην οικογένειας που θα χαρίζει σε όλους έναν χώρο στον οποίο θα κάθονται άνετα ο καθένας αλλά και όλοι μαζί ως οικογένεια.
Θεραπεία Ζευγαριού
Όταν δύο άνθρωποι φτιάχνουν ένα ζευγάρι δημιουργείται ένα νέο σύστημα στο οποίο ενυπάρχουν τα συστήματα που φέρει ο καθένας από τους δύο συντρόφους. Το ζευγάρι μοιάζει με μωσαϊκό στο οποίο περιπλέκονται, κάποιες φορές επικίνδυνα, διαφορετικές πεποιθήσεις, προτεραιότητες, συνήθειες και προοπτικές. Δύο διαφορετικές λοιπόν ιστορίες προσπαθούν να φτιάξουν μία νέα, τη δική τους. Αυτή η ανομοιογένεια, που συχνά φέρνει τα ζευγάρια στα γραφεία μας, θα ήταν ατόπημα αν εκλαμβάνονταν αρνητικά. Η ζωή, ακόμα και με την βιολογική έννοια, εξασφαλίζεται και υπάρχει χάρη στην αλληλεξάρτηση διαφορετικών στοιχείων, χάριν της ποικιλίας. Σεβόμενοι λοιπόν τους διαφορετικούς κόσμους που φέρει ο καθένας από τους δύο συντρόφους, στη θεραπεία ζεύγους, χωρίς να αποκλείουμε κάποιον ως λιγότερο κατάλληλο, αγγίζουμε και τους δύο στα θολά, δυσπρόσιτα σημεία που δυσκολεύουν πρωτίστως τον ίδιο τον άνθρωπο και έπειτα το ζευγάρι του. Τότε οι τονισμοί του καθενός (του τύπου: ¨αυτός φταίει για όλα, αν δεν ήταν αυτός έτσι οι δυο μας θα ήμασταν μια χαρά!¨) χάνουν την πρότερη δυναμική και έντασή τους και ένας νέος χώρος επικοινωνίας ξεδιαλύνει στον ορίζοντα του ζευγαριού.
Θεραπεία Ατόμου
Για τον συστημικό θεραπευτή η φυσική παρουσία των σημαντικών άλλων, αν και πολύ βοηθητική για τη θεραπευτική διαδικασία, δεν ορίζεται ως προαπαιτούμενο για τη θεραπεία ούτε επιβάλλεται στον πελάτη, καθώς αυτός εργάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να δουλεύονται οι σχέσεις και με τους απόντες. Στην ατομική θεραπεία ο θεραπευτής δημιουργεί, εξειδικευμένα για κάθε άτομο, ένα πλαίσιο συνύπαρξης και μοιράσματος σκέψεων, αντιλήψεων, συναισθημάτων μέσα στο οποίο ο πελάτης θα γνωρίσει τον εαυτό του, θα τον κατανοήσει, θα τον σεβαστεί. Η δουλειά με τα συστήματα στα οποία κινείται και μέσα στα οποία εμφανίστηκε το πρόβλημα, θα του επιτρέψει να επεξεργαστεί και ενδεχομένως να δώσει ένα νέο νόημα σε αυτά που τον απασχολούν. Αφού θωρήσει τον τρόπο που ο ίδιος και οι άλλοι συμμετείχαν στη δημιουργία και τη διατήρηση του προβλήματος, στόχος της θεραπείας είναι το ίδιο το άτομο να ψηλαφίσει νέους τρόπους ύπαρξης μέσα στο ασφαλές περιβάλλον που θα του προσφέρει ο θεραπευτής.
Συμβουλευτική
Ατόμου, Ζευγαριού, Οικογένειας
Ο πελάτης, ανάλογα με το αίτημα του, θα λάβει από τον ψυχολόγο ψυχοθεραπεία ή συμβουλευτική. Η συμβουλευτική παρέμβαση δεν συνιστά παροχή έτοιμων συμβουλών από τον ψυχολόγο αλλά μία εξειδικευμένη διαδικασία κατά την οποία ο ψυχολόγος θα λειτουργήσει πιο κατευθυντικά και θα σκεφθεί μαζί με τον πελάτη του. Θα τον βοηθήσει να δει νέες επιλογές και να βρει λύσεις για να αντιμετωπίσει αυτό που τον απασχολεί, καθώς συχνά οι άνθρωποι που βρίσκονται μέσα στο πρόβλημα δυσκολεύονται σε αυτό.
Η συμβουλευτική συνηθίζεται όταν κάποιος αναζητά βοήθεια λόγω προβλημάτων που προκύπτουν από τις μεταβάσεις του Κύκλου Ζωής (νέοι γονείς, εφηβεία, συνταξιοδότηση, γήρας κ.α.) καθώς και δυσκολιών που συνδέονται συνήθως με κάποιες καταστάσεις ή γεγονότα (θάνατος, ασθένεια, ανεργία, πανελλήνιες εξετάσεις, φροντίδα ηλικιωμένου κ.α.).
Η συμβουλευτική συνήθως δεν εμπεριέχει την ιστορική αναδρομή, με τον τρόπο τουλάχιστον που γίνεται στην ψυχοθεραπεία, και αφορά ένα συγκεκριμένο ζήτημα που απασχολεί το άτομο, το ζευγάρι ή την οικογένεια.
Η συμβουλευτική μπορεί να παρέχεται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όπως ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχιάτρους.